Biển okhotsk là gì? Các nghiên cứu khoa học về Biển okhotsk

Định nghĩa và vị trí địa lý của biển Okhotsk

Biển Okhotsk là một vùng biển cận lục địa thuộc Tây Bắc Thái Bình Dương, bao quanh bởi bán đảo Kamchatka về phía đông, đảo Sakhalin về phía tây nam, quần đảo Kuril ở phía đông nam, và phần lãnh thổ ven biển của Nga ở phía tây và bắc. Biển tiếp giáp với Nhật Bản ở phần phía nam thông qua eo biển La Pérouse, gần đảo Hokkaido.

Tổng diện tích biển Okhotsk vào khoảng 1.583.000 km², bao phủ một vùng rộng lớn từ vĩ độ 45° đến 60° Bắc. Về mặt hành chính và chính trị, gần như toàn bộ biển này nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Nga. Tên gọi “Okhotsk” xuất phát từ thị trấn cảng Okhotsk, từng là cửa ngõ chính của Nga ra Thái Bình Dương từ thế kỷ 17.

Đặc điểm hình thái và độ sâu

Biển Okhotsk có địa hình đáy biển khá đa dạng. Phần lớn diện tích là thềm lục địa nông, đặc biệt ở phía tây bắc, với độ sâu dưới 200 m. Phía đông nam biển có rãnh Kuril – một trong những khu vực sâu nhất với độ sâu vượt quá 3.300 m. Vùng biển trung tâm có bồn trũng Okhotsk với độ sâu trung bình khoảng 859 m.

Cấu trúc đáy biển tạo thành bởi hoạt động kiến tạo địa chất mạnh, trong đó đáng chú ý là sự tiếp xúc giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Okhotsk, tạo ra hoạt động núi lửa và động đất mạnh ở khu vực quần đảo Kuril. Đây cũng là nguyên nhân hình thành nhiều địa điểm có nước biển sâu bất thường và các nguồn suối nước nóng dưới đáy biển.

Bảng mô tả đặc điểm hình thái chính:

Khu vực	Độ sâu trung bình (m)	Đặc điểm nổi bật
Thềm lục địa phía tây bắc	50–200	Nông, giàu sinh vật đáy
Bồn trũng Okhotsk	800–1000	Vùng nước lạnh ổn định
Rãnh Kuril	3000–3372	Sâu nhất, gần khu vực đảo núi lửa

Khí hậu và điều kiện hải dương học

Khí hậu biển Okhotsk mang tính chất cận cực với mùa đông kéo dài, nhiệt độ thường dưới 0°C, có thể giảm đến −30°C tại bờ biển phía bắc. Mùa hè ngắn, nhiệt độ trung bình khoảng 5–10°C. Gió mùa Đông Á kết hợp với ảnh hưởng địa hình núi cao ven biển khiến vùng này có lượng tuyết rơi lớn và sương mù dày đặc quanh năm.

Biển bị băng phủ theo mùa từ tháng 11 đến tháng 6, đặc biệt ở phần phía bắc và gần cửa sông Amur. Đây là một trong số rất ít vùng biển bên ngoài Bắc Cực có khối lượng băng biển lớn như vậy. Băng đóng tạo điều kiện cho quá trình hình thành nước biển nặng (dense water) và thúc đẩy sự luân chuyển tầng sâu toàn cầu.

Các yếu tố hải dương học chính:

• Dòng hải lưu lạnh Oyashio chảy từ phía đông bắc vào biển qua các eo biển Kuril
• Dòng nước ngọt từ sông Amur đổ vào phía tây bắc
• Sự phân tầng nhiệt – muối rõ rệt, đặc biệt vào mùa xuân và hè

Đa dạng sinh học và hệ sinh thái

Biển Okhotsk là một trong những hệ sinh thái biển có năng suất sinh học cao nhất Bắc Thái Bình Dương. Các tầng nước lạnh sâu giàu oxy và dinh dưỡng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của sinh vật phù du và quần thể cá lớn. Vào mùa xuân, hiện tượng nở hoa sinh vật phù du kéo dài giúp nuôi dưỡng toàn bộ chuỗi thức ăn.

Một số loài sinh vật đặc hữu và nguy cấp sống tại biển Okhotsk bao gồm:

• Cá voi đầu cong (Bowhead whale)
• Sư tử biển Steller (Eumetopias jubatus)
• Cá tuyết Thái Bình Dương (Gadus macrocephalus)
• Cua tuyết (Chionoecetes opilio)
• Các loài nhuyễn thể, sò điệp và hải sâm nước lạnh

Sự hiện diện của nhiều loài động vật biển cỡ lớn như cá voi, hải cẩu, cá heo cùng với hệ sinh thái đáy biển phong phú biến khu vực này thành điểm nóng về nghiên cứu hải dương học, bảo tồn sinh học và đa dạng loài. Các nghiên cứu quốc tế đang tập trung vào các mối liên kết sinh thái giữa biến đổi khí hậu và độ dồi dào sinh học tại vùng biển này.

Vai trò trong ngư nghiệp và kinh tế biển

Biển Okhotsk là một trong những khu vực khai thác thủy sản quan trọng nhất của Nga, với sản lượng đánh bắt hàng năm ước tính hơn 2 triệu tấn. Đây là ngư trường chủ lực đối với các loài có giá trị kinh tế cao như cá tuyết Thái Bình Dương, cá trích, cá hồi, cua tuyết, sò điệp và nhuyễn thể.

Hoạt động khai thác diễn ra chủ yếu ở vùng nước nông gần Sakhalin, cửa sông Amur và khu vực ven bờ bán đảo Kamchatka. Các cảng biển chính phục vụ cho ngành thủy sản bao gồm Magadan, Okhotsk, Korsakov và Yuzhno-Sakhalinsk, nơi tập trung hệ thống nhà máy đông lạnh, chế biến và kho vận biển.

Bảng sản lượng một số loài khai thác chính (ước tính hàng năm):

Loài	Sản lượng (tấn/năm)	Giá trị kinh tế
Cá tuyết Thái Bình Dương	600.000	Xuất khẩu chủ lực sang châu Á
Cua tuyết	200.000	Giá cao, dùng trong nhà hàng cao cấp
Cá hồi	300.000	Chế biến đông lạnh, đóng hộp
Nhuyễn thể	100.000	Làm thức ăn chăn nuôi và dược phẩm

Vai trò địa chính trị và tranh chấp lãnh thổ

Biển Okhotsk có ý nghĩa địa chính trị đặc biệt đối với Nga. Đây là khu vực có căn cứ của Hạm đội Thái Bình Dương, bao gồm cả tàu ngầm chiến lược mang tên lửa đạn đạo tại Vilyuchinsk. Biển đóng vai trò như một "vùng đệm an toàn" giúp Nga bảo vệ không gian quân sự nhạy cảm ở Viễn Đông.

Phần phía nam của biển, gần quần đảo Kuril, từng là khu vực tranh chấp giữa Nga và Nhật Bản, đặc biệt liên quan đến bốn đảo phía nam của quần đảo này. Tuy không có chiến sự, nhưng vấn đề chủ quyền vẫn là cản trở lớn trong việc ký kết hiệp ước hòa bình giữa hai nước từ sau Thế chiến II.

Năm 2014, Nga đã được Ủy ban Thềm lục địa Liên Hợp Quốc (CLCS) công nhận phần lớn đáy biển Okhotsk là phần mở rộng của thềm lục địa Nga, hợp pháp hóa quyền tiếp cận và khai thác tài nguyên tại đây theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS).

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu toàn cầu đang tác động rõ rệt lên hệ sinh thái biển Okhotsk. Diện tích và độ dày băng biển mùa đông có xu hướng suy giảm trong ba thập kỷ gần đây, làm thay đổi chu kỳ sinh học của nhiều loài sinh vật biển như cá hồi và cá tuyết.

Sự ấm lên của tầng mặt nước và tăng cường dòng hải lưu ấm từ phía nam làm xáo trộn quá trình phân tầng nhiệt – muối, dẫn đến hiện tượng thiếu oxy tầng đáy ở một số vùng nước sâu. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sinh vật đáy như hải sâm, nhuyễn thể và vi sinh vật hiếm.

Một số biểu hiện của tác động khí hậu:

• Thời gian đóng và tan băng lệch 2–3 tuần so với trước năm 2000
• Giảm mật độ sinh vật phù du mùa xuân do thiếu ổn định tầng mặt
• Thay đổi lịch di cư và sinh sản của cá voi và sư tử biển

Vai trò trong nghiên cứu khoa học và khí hậu

Biển Okhotsk là một trong những vùng biển được quan tâm đặc biệt trong nghiên cứu về chu trình carbon đại dương, băng biển theo mùa và sự hình thành nước sâu. Vào mùa đông, khi nước mặt bị làm lạnh và băng hình thành, muối bị đẩy xuống tạo ra khối nước nặng chìm xuống đáy biển, đóng vai trò trong luân chuyển nhiệt toàn cầu.

Vùng biển này còn là nơi nghiên cứu các quá trình hấp thụ CO₂ đại dương và phản ứng của sinh vật phù du với sự axit hóa nước biển. Các cơ sở nghiên cứu lớn từ Nga, Nhật Bản, Mỹ và châu Âu thường xuyên tổ chức các chiến dịch đo đạc, lấy mẫu và mô phỏng sinh – địa hóa học tại đây.

Một số tổ chức tham gia nghiên cứu:

• Viện Hàn lâm Khoa học Nga (RAS)
• NOAA – Cục Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ
• JAMSTEC – Cơ quan Khoa học và Công nghệ Trái Đất Nhật Bản
• Chương trình Nghiên cứu Carbon Toàn cầu (GCP)

Tổng kết

Biển Okhotsk là một trong những vùng biển chiến lược nhất của Nga và Đông Bắc Á, đóng vai trò quan trọng trong kinh tế biển, quốc phòng và cân bằng sinh thái Bắc Thái Bình Dương. Với hệ sinh thái phong phú, khí hậu khắc nghiệt và tài nguyên thiên nhiên lớn, nơi đây vừa là điểm nóng nghiên cứu vừa là khu vực cần bảo tồn lâu dài.

Sự phát triển bền vững tại biển Okhotsk đòi hỏi sự phối hợp quốc tế trong quản lý nghề cá, bảo vệ đa dạng sinh học và giám sát biến đổi khí hậu. Các chính sách hiện hành cần hướng đến mô hình khai thác xanh, gắn liền với bảo vệ tầng nước sâu và khôi phục cấu trúc sinh học bị đe dọa bởi hoạt động kinh tế và khí hậu thay đổi.